Racisme
- Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
Racisme is de ópvatting dat 't miensjelige rasse gieëf die me kint óngersjeie óp basis va karakteregesjappe of fysieke egesjappe. D'r term racisme kint óp versjillende menere gedefinieerd weëde; de betekenis doava is dus aafhankelig van d'r conteks.
Definities[bewirk | brón bewèrke]
Racisme kint 'n theorie zieë die veróngersjtelt dat e bepaald ras superieur is aan e anger ras. Xenofobie is 'ne meugelige oerzaak va racistisje ópvattinge. Discriminatie kint doava e concreet gevolg zieë. Racisme w(o)eëd ooch döks gebroek um beivuurbild sjlavernie of genocide te rationalisere. Tupisj vuur racisme is ooch dat de denkbeelde 'n simplistisje umsjrieving van 't vermeende inferieure ras bevatte, döks stereotiepe.
D'r term weëd ooch gebroek went me sjprik uuever systematisje vorme va óngerdrukking, woebei luuj óp basis van hun ras 'ne beperkde touwgank hant tot óngerwies, wirk, media, hoesvesting of medische zörg en dus minder good mit kinne drieëne in de maatsjappie. Dees vorm kint dudelig geïnstitutionaliseerd zieë, wat beivuurbild tiedes de apartheed i Zuud-Afrika 't geval woar, meh soms is ooch sjproake va subtieler vorme va discriminatie. E bekind vuurbild doava is de touwsjlage-affaire, woebei de Belastingdeens data en algoritmes gebroekde vuur meugelige fraude óp te sjpore. De sjlachoffesj hant döks 'ne migratie-achtergrónk.
Historie[bewirk | brón bewèrke]
Inne aaj gesjiechte waas väöl etnocentrisme (anger völker woorten es barbaars betrach), meh mieër óm cultureel es rasselike grunj. In 't antisemitisme wie det inne vieftieëndjen ieëf in Spanje oplaefdje, woorte religieus-cultureel elemente vermingk mit rasselike. Vanaaf de zevetieëndjen ieëf óngersjèdje theologen 'n hiërarchie worin de blanke of witte miens 't kórtste bie God sting, den de "neger" (ofwel de duustere Afrikaan), den d'n aap en zo wiejer. Netuurweitesjappelike rastheorieje óntstingen inne neugetieëndjen ieëf. Me mèndje det bepaoldje rassen e netuurlik rech hawwen op 'n hoger positie en det 't superieur blank ras door verminging mit anger rasse t'n ónger dreigdje te gaon. Inne wètte van Neurenberg, aangenómme dore nazi's in 1935, woort eder seksueel kóntak tösse Duutsjers (ariërs) en joeade verbaoje. Nao d'n Twieëdje Weltkrieg óntstinge sterke anti-racistische tendense, die ónger anger lèdje toet 't VN-Verdraag taenge rasdiscriminatie. Op 't ènj van 1991 woort inne VN 'n resolutie ingetróch die zionisme geliekstalj mit racisme. In 2001 woort in Durban, Zuud-Afrika, 'n VN-conferentie taenge racisme gehaje. Dees lèdje toet e groeat aantaal aanbevaelinge, meh mót es mislök waere betrach dore euverhieërsjendje controversen euver ónger anger vermèndje praktieke van racisme en genocide van Israël. De conferentie verklaordje slavernie toet ein vanne misdäöj taenge de miensjelikheid, meh aan staote woort gein juridische verplichting opgelag veur compensatie te betale.